Büyük Selçuklu hükümdarı, Alparslan’ın oğludur. Kendisin den büyük kardeşleri bulunduğu halde, kabiliyeti ve cesareti sebebiyle,babası tarafından , ileride saltanat için kardeş kavgalarını önlemek amacıyla veliaht seçildi ve bu durum vezir Nizamülmülk’e vasiyet edildi. Melikşah, devlet adamı olarak yetiştirilmek üzere küçük yaşlarda özel bir eğitimden geçirildi. 9-10 yaşlarından itibaren seferlere, divanlara katılmaya başladı. Babasının, Maveraünnehir’de Karahanlılarla savaşırken ölmesi üzerine 18 yaşında hükümdar oldu (1072).
Melikşah Kimdir?
Saltanatının başında, taht için ayaklanan Kara Arslan Kavurdla. savaşarak onu yendi. Bu olaydan sonra İslâm dünyasının dini başkanı Bağdat’taki Halife Elkam bi Emrillâh, kendisinin hükümdarlığın onayladı. Melikşah babasının ölümüne de sebep olan Karahanlıları, Gaznelileri itaat altına aldı. Devletin iç karışıklıkları düzeltilince. Toprakların genişletilmesine geçildi. Bizans imparatorluğu Türklerce yenilmiş oldu için Anadolu’da otoritesi Ermenililer gibi bazı kütleler Bizansa küskün durumdaydılar bu durumda Melikşahın komutanlarından Kutalrmşoğuiiarı Mansur, Süleyman. Şah, Alp İliği Dolat kıyıları dışında bütün Anadolu’yu aldılar (1077), Mervanilerin elinde olan Güney doğu Anadolu ve buranın en önemli kalesi Amed (Diyarbakır) de Selçuklu topraklarına katildi (1085). Ermenistan, Türk imparatorluğuna bağlandı. Suriye alındı. Mısır, Hicaz, Yemen ve Aden’e de sefer aç bu ülkeler İmparatorluğa bağlandı.
Melikşahın, egemenliğini bu kadar geniş ülkelere yaymaktaki amacı, İslâm dünyasını tek yönetim altında toplamaktı. Bu sebeple, dini yönden de olsa ülkede ikinci bir başkan olan halifeyi de ortadan kaldırmaya çalıştı. Şiirlerin etkisini yok etmek istedi. Bunların bir kolu olan Batınilerden Hasan Sabbah, ozaman devlet aleyhinde çalışıyordu. İran’ın kuzeyinde çıkılması güç bir yer olan Alamut kalesini merkez yapmış olduğu için bir turlu ele geçirilemedi. Hasan Sabbah, çok değerli devlet adamı Nizaamulmülkü öldürtmeyi başardı; bir taraftan da imparatorluk içinde bölücü çalışmalarına devam etti.
Melikşah Ölümü
Melikşah , 1092 yılındı Bağdat’ta bir av sırasında henüz 38 yaşında iken öldü ve İsfahan’daki türbesine gömüldü. Ölümüne zehir içirilmesinin sebep olduğu söylenir.
Melikşah, 20 yıl süren hükümdarlığı sırasında Selçuklu imparatorluğunu Türkistan’dan Marmara’ya, Kafkas dağlarından Yemen’e kadar genişletmiş, Ortaçağ’ın en büyük devletini kurmuştu. Daima silâh altında olan 500 bin kişilik düzenli bir ordusu vardı. Selçuklulardan sonra Osmanlıların da birçok yönlerini uyguladıkları yeni bir devlet düzeni getirmişti. Yönetimi adaletliydi. Müslüman olmayan halk da eşit muamele görür,dininde serbest bırakılırdı.
Yumuşak huylu, eğlenceyi, avı seven Melikşah, sanatı, sanatçıları ve bilginleri korurdu; koruduğu bilginler arasında Ömer Hayyam da vardı.